Tiền điện tử, như một biểu tượng của sự đổi mới, đã nhanh chóng trở thành một trong những loại tài sản phát triển nhanh nhất và sinh lợi nhất trong thập kỷ qua. Cùng điểm lại những cột mốc chính trong hành trình phát triển đầy ấn tượng của thị trường này.

Những năm 2000: Sự khai sinh của Bitcoin

Nhiều người cho rằng Satoshi Nakamoto, nhân vật bí ẩn đứng sau Bitcoin, là người đã tạo nền móng cho sự phát triển của tiền điện tử. Tuy nhiên, nền tảng ý tưởng này còn có sự ảnh hưởng từ khái niệm mật mã khóa công khai được công bố lần đầu vào năm 1976 bởi hai nhà khoa học Đại học Stanford. Vào những năm 1980, nhà mật mã học David Chaum cũng nghiên cứu về tiền điện tử (electronic money), mở ra các hướng phát triển mới cho hệ thống tài chính kỹ thuật số. Các năm 1990 đã chứng kiến nhiều nỗ lực xây dựng hệ thống tiền mặt kỹ thuật số ẩn danh và hiệu quả, tất cả đã góp phần định hình tương lai của tiền điện tử.

Trước khi Bitcoin xuất hiện, hệ thống tài chính toàn cầu đã trải qua những biến động lớn do “bong bóng dot-com.” Sự phát triển mạnh mẽ của Internet kết hợp với cơn sốt đầu cơ bất động sản tại Mỹ và nhiều bất ổn tài chính khác đã dẫn đến cuộc khủng hoảng năm 2008. Trong bối cảnh đó, Bitcoin ra đời, mang theo kỳ vọng giải quyết những thách thức tài chính và hiện thực hóa giấc mơ về tự do tài chính trong tương lai.

2008 – 2009: Sự hình thành của mạng Bitcoin

Năm 2008, Nakamoto mua tên miền Bitcoin.org https://bitcoin.org/en/ và xuất bản “Sách trắng Bitcoin,” giới thiệu về Mạng Bitcoin cùng cơ chế đồng thuận Proof-of-Work (PoW). Đây là hệ thống “tiền mặt điện tử ngang hàng” với số lượng token hạn chế (21 triệu). Khối genesis, khối đầu tiên, được khai thác vào năm 2009, tạo ra 50 Bitcoin và đưa vào lưu thông. Khối này chứa một thông điệp mã hóa về cuộc khủng hoảng tài chính 2008 và sự can thiệp của chính phủ để cứu các ngân hàng. Nakamoto cũng thực hiện giao dịch Bitcoin đầu tiên vào ngày 12/01/2009.

Tuy nhiên, độ khó khai thác Bitcoin đã sớm trở thành rào cản với nhiều người đam mê do yêu cầu về điện năng và sức mạnh tính toán cao, cần các máy phần cứng với GPU mạnh mẽ. Đặc tính này giúp mạng lưới an toàn và công bằng nhưng cũng gây ra tranh cãi về tác động môi trường của Bitcoin.

2010: Ngày Bitcoin Pizza

Một cột mốc đáng nhớ trong lịch sử Bitcoin và tiền điện tử nói chung diễn ra vào ngày 22/05/2010, khi một người đàn ông ở Florida chi trả 10,000 BTC để mua hai chiếc pizza Papa Johns. Đây là giao dịch thương mại đầu tiên của Bitcoin. Cũng trong năm đó, hai sàn giao dịch đầu tiên, BitcoinMarket.com và Mt.Gox, ra đời, cho phép giao dịch Bitcoin công khai với mức giá 0.03 USD/BTC vào đầu năm.

Cuối năm 2010, Nakamoto bí ẩn biến mất. Dù có nhiều người tự nhận là Nakamoto, danh tính thực sự của ông vẫn còn là một ẩn số.

2011 – 2014: Giai đoạn khởi đầu

Đây là giai đoạn nền móng của thế giới tiền điện tử, nơi những khái niệm cơ bản được hình thành và phát triển dần dần.

2011: Sự ra đời của các altcoin đầu tiên

Khi Bitcoin bắt đầu thu hút sự chú ý rộng rãi, nhiều người đã phát triển các loại token thay thế, gọi chung là “altcoin.” Hai altcoin đầu tiên được công nhận chính thức là Namecoin (NMC) của Vincent Durham và Litecoin (LTC) của Charlie Lee. Cả hai đều được xây dựng từ mã nguồn của Bitcoin và vẫn hoạt động cho đến nay. Litecoin hiện đứng thứ 20 về vốn hóa thị trường.

Trong số các ví tiền điện tử lâu đời nhất có hai ví phần mềm là BitPay và Electrum. Electrum vẫn tập trung phục vụ cho Bitcoin, trong khi BitPay đã mở rộng hỗ trợ nhiều loại tiền điện tử khác.

Năm 2011 cũng đánh dấu cột mốc quan trọng khi giá trị của Bitcoin lần lượt ngang bằng với Đô la Mỹ (USD), Euro (EUR), và Bảng Anh (GBP). Đây cũng có thể là lý do WikiLeaks quyết định chấp nhận quyên góp bằng Bitcoin.

2012: Lần Halving đầu tiên của Bitcoin

Bitcoin không chỉ có nguồn cung hữu hạn mà còn sở hữu một tính năng độc đáo để tăng thêm tính khan hiếm – cơ chế Halving, diễn ra khoảng bốn năm một lần. Vào lần Halving đầu tiên, phần thưởng khối giảm từ 50 BTC xuống 25 BTC, góp phần đẩy giá Bitcoin từ 12 USD vào ngày 28/11/2012 lên mức 1,217 USD một năm sau đó. Cùng thời gian này, Bitcoin bắt đầu thu hút sự chú ý rộng rãi hơn, dẫn đến sự ra đời của Bitcoin Foundation. Thời điểm này, một kỷ lục mới được thiết lập khi 1,000 thương nhân chấp nhận thanh toán bằng BTC qua BitPay.

Công ty Coinbase cũng thành công huy động 600,000 USD để ra mắt thị trường. Trong khi đó, số đầu tiên của Bitcoin Magazine – do Mihai Alisie và Vitalik Buterin sáng lập – được phát hành, đánh dấu cột mốc quan trọng trong việc phổ biến kiến thức về Bitcoin. Estonia trở thành quốc gia đầu tiên áp dụng công nghệ blockchain vào hệ thống nhận diện số của mình, đưa blockchain vào ứng dụng quốc gia.

2013: Khởi đầu cho ICO

Năm 2013 đánh dấu cột mốc khi Bitcoin lần đầu vượt ngưỡng 1,000 USD. Cùng lúc đó, Reddit bắt đầu chấp nhận thanh toán cho tài khoản Gold bằng BTC. Sau đó, Silk Road – một chợ đen nổi tiếng – đã bị đóng cửa, và FBI đã thu giữ 26,000 BTC từ nền tảng này. Cũng trong năm này, các máy ATM Bitcoin đầu tiên được lắp đặt tại Vancouver, Canada, cho phép người dùng chuyển đổi Bitcoin thành tiền mặt và ngược lại.

Nổi bật nhất là sự ra đời của một hình thức huy động vốn mới mang tên ICO (Initial Coin Offering). Mastercoin (OMNI) là dự án đầu tiên thực hiện ICO, huy động được 4,740 BTC (khoảng 500,000 USD), chủ yếu từ cộng đồng diễn đàn bitcointalk.org, để phát triển nền tảng của mình. Dự án này không chỉ tạo tiền đề cho nhiều dự án blockchain sau này mà còn đặt nền móng cho sự ra đời của Ethereum hai năm sau đó.

2014: NFT và những stablecoin đầu tiên

Đầu năm 2014, thị trường tiền điện tử trải qua giai đoạn khó khăn khi sàn giao dịch Bitcoin lớn nhất, Mt.Gox, chiếm tới 70% giao dịch toàn cầu, bị tấn công và buộc phải nộp đơn xin phá sản. 850,000 Bitcoin, tương đương khoảng 460 triệu USD vào thời điểm đó, đã biến mất, tạo nên một cú sốc lớn cho người dùng tiền điện tử. Sự kiện này đã dẫn đến việc giá Bitcoin giảm mạnh 50%, và nhiều người bắt đầu chuyển sang tìm hiểu về các ứng dụng blockchain khác như NFT, stablecoin, privacy coin và ví phần cứng.

– Tháng 1/2014: DASH (ban đầu là XCoin), đồng tiền ẩn danh đầu tiên, ra đời với mục tiêu bảo mật giao dịch, được phát triển từ một nhánh (fork) của Bitcoin.

-Tháng 5/2014 Kevin McCoy đã cho ra mắt “Quantum”, NFT đầu tiên trên blockchain Namecoin.

– Tháng 7/2014: bitUSD, một token phát hành trên blockchain BitShares, định nghĩa thuật ngữ stablecoin bằng cách gắn giá trị của nó với giá trị thị trường của đồng USD. Cùng tháng đó, ví phần cứng đầu tiên dành cho tiền điện tử của Trezor cũng được giới thiệu, theo sau là Ledger. Ethereum kết thúc tháng với 31,591 Bitcoin được huy động chỉ sau 42 ngày.

– Tháng 9/2014: NuBits ra mắt như stablecoin thứ hai. Đồng thời, giao dịch hoán đổi Bitcoin không cần bên trung gian đầu tiên được Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai Hoa Kỳ (CFTC) công nhận.

– Tháng 11/2014: Tether phát hành USDT, stablecoin đầu tiên hoàn toàn được hỗ trợ bởi tài sản thực.

Dù thị trường đầy biến động, nhiều công ty vẫn kiên định triển khai phương thức thanh toán bằng Bitcoin mới, trong đó có Stripe, Paypal, Dell và Microsoft.

2015 – 2018: Sự trỗi dậy của tiền điện tử

Nhiều nhóm phát triển đã khởi động các dự án tiền điện tử thông qua ICO, với tham vọng trở thành người kế thừa cho Ethereum.

2015: Nguồn gốc của Ethereum

Ethereum chính thức ra mắt mạng lưới chính đầu tiên, Frontier, vào năm 2015, chỉ hai năm sau khi Vitalik Buterin và các đồng sự công bố sách trắng (whitepaper) của họ. Họ cũng giới thiệu tiêu chuẩn ERC-20, điều này rất quan trọng cho sự phát triển của hợp đồng thông minh và nhiều ứng dụng blockchain khác. Mặc dù giá Ethereum lúc bấy giờ dưới 1 USD, nhưng các nhà đầu tư đều nhận thấy tiềm năng lớn của dự án.

Năm 2015 cũng ghi nhận sự phát triển mạnh mẽ của tiền điện tử khi Coinbase trở thành sàn giao dịch tiền điện tử được quản lý đầu tiên tại Hoa Kỳ, và sàn giao dịch Gemini ra đời. Bitcoin được giới thiệu trên bìa tạp chí The Economist với tựa đề “Cỗ máy Niềm tin” và trở thành điểm nhấn trong kế hoạch của Stripe khi công ty này tích hợp thanh toán BTC cho các thương nhân.

Hơn nữa, sự quan tâm từ các tổ chức tài chính đối với công nghệ blockchain cũng gia tăng mạnh mẽ: JPMorgan, Goldman Sachs và Bank of America đã hợp tác xây dựng khuôn khổ blockchain cho ngành ngân hàng, trong khi NASDAQ thực hiện thử nghiệm blockchain đầu tiên.

2016: Cuộc tấn công DAO

Năm 2016 đánh dấu sự ra mắt của Homestead, mainnet thứ hai của Ethereum. Một mô hình tổ chức phi tập trung, không cần sự tin cậy, đã được hình thành trên nền tảng blockchain Ethereum thông qua sự phát triển của các hợp đồng thông minh. Dự án mang tên Tổ chức Tự trị Phi tập trung (DAO) đã trở thành biểu tượng cho các thực thể do cộng đồng điều hành trên blockchain. Sự thu hút của dự án này đến từ thiết kế độc đáo trong việc phân bổ quyền lực bình đẳng, và nó cũng là dự án lớn đầu tiên trên mạng Ethereum, huy động thành công 150 triệu USD bằng Ethereum. Tuy nhiên, trước khi đạt được thành công, một hacker đã khai thác lỗ hổng trong mã nguồn của dự án và đã đánh cắp khoảng 3.6 triệu USD (có ý kiến cho rằng con số này có thể lên tới 14 triệu USD) từ quỹ của DAO.

Cộng đồng Ethereum bị ảnh hưởng nghiêm trọng khi 14% tổng số token đang lưu hành được giữ trong hợp đồng thông minh của DAO tại thời điểm xảy ra vụ tấn công. Nhiều câu hỏi về vấn đề bảo mật và thậm chí sự sống còn của mạng lưới mới ra đời chưa được một năm đã xuất hiện, dẫn đến việc các công ty khai thác, sàn giao dịch và nhà vận hành nút quyết định triển khai một hard fork tại khối 192,000.

Trong khi đó, Bitcoin đã trải qua lần Halving thứ hai, giảm số lượng BTC được tạo ra trên mỗi khối từ 25 xuống còn 12.5. Dù không phải là nguyên nhân duy nhất dẫn đến mức giá kỷ lục của Bitcoin vào năm 2017, nhưng sự kiện này chắc chắn là một trong những yếu tố chính thúc đẩy thị trường. Chicago Mercantile Exchange (CME), sàn giao dịch phái sinh hàng đầu thế giới, đã ra mắt chỉ số giá BTC, đánh dấu sự gia tăng nhận thức và hiện diện của các tổ chức trên thị trường tiền điện tử.

2017: Năm của ICO

Năm 2017 được nhiều người coi là năm đáng chú ý trong lịch sử tiền điện tử. Tổng cộng có 435 đợt ICO đã diễn ra, với số tiền huy động lên tới 5.6 tỷ USD. Một trong những ICO nổi bật nhất là Filecoin, đánh dấu dự án đầu tiên tuân thủ SAFT (Thỏa thuận đơn giản cho token trong tương lai) theo quy định của SEC. Cũng trong năm 2017, Binance, do Changpeng Zhao sáng lập, đã huy động 15 triệu USD từ ICO, mặc dù vào tháng 9, Trung Quốc đã thực hiện lệnh cấm đối với các ICO.

Lĩnh vực Tài chính phi tập trung (DeFi) bắt đầu nổi bật với sự ra mắt của stablecoin DAI được thế chấp bằng tiền điện tử. Tổng giá trị khóa (TVL) của DeFi lần đầu tiên đạt 1 triệu USD. Game NFT đầu tiên, CryptoKitties, nhanh chóng thu hút sự chú ý, làm cho khả năng giao dịch của Ethereum gần như chạm giới hạn.

Cùng lúc đó, Nhật Bản đã chính thức công nhận Bitcoin là một loại tiền tệ vào năm 2017, thiết lập một môi trường pháp lý thuận lợi cho thị trường. Ngân hàng đầu tiên bán Bitcoin trực tiếp cho khách hàng là ngân hàng tư nhân Falcon có trụ sở tại Thụy Sĩ. CME và CBOE (Chicago Board Options Exchange) đã công bố các hợp đồng tương lai Bitcoin, cho thấy sự tham gia của những tên tuổi lớn từ thị trường tài chính truyền thống vào lĩnh vực tiền điện tử.

2018: Bitcoin đạt mức cao nhất mọi thời đại lần đầu tiên

Vài ngày trước khi năm mới đến, giá Bitcoin đã thiết lập một mức cao kỷ lục mới, đạt 19,700 USD. Sự kiện này đã tạo ra tác động tích cực cho các loại tiền điện tử khác. Tổng giá trị vốn hóa thị trường tiền điện tử đã vượt mốc 820 tỷ USD, với số vốn đầu tư từ các quỹ đầu tư mạo hiểm vào lĩnh vực này đạt 1 tỷ USD. Cũng trong năm 2018, Bitget được thành lập, chuẩn bị cho việc triển khai giao dịch xã hội trong lĩnh vực tiền điện tử. Fidelity đã cho ra mắt nền tảng tiền điện tử dành cho tổ chức, và chính quyền Thụy Sĩ đã cho phép sử dụng BTC để thanh toán thuế. Các cơ quan quản lý trên thế giới bắt đầu ủng hộ công nghệ blockchain, trong đó Liên minh châu Âu cam kết 300 triệu USD cho các dự án blockchain, và chính phủ Hàn Quốc đã đầu tư 9 triệu USD.

2019 – Hiện tại: Một phần không thể thiếu của nền kinh tế toàn cầu

Dù trải qua nhiều chỉ trích, thị trường tiền điện tử đã chứng minh được giá trị của mình. Cuối cùng, tiền điện tử được công nhận như một loại tài sản mới trên toàn cầu, trở thành một phần thiết yếu trong hệ thống tài chính quốc tế. Dù còn nhiều thách thức phía trước, nhưng sự phát triển này đã để lại dấu ấn mạnh mẽ.

2019: Thời kỳ mở rộng mạnh mẽ!

Năm này, tổng số giao dịch Bitcoin đã chạm mốc 400 triệu, trong khi số lượng giao dịch hàng ngày của Ethereum đã vượt 1 triệu. Facebook, một trong những công ty có giá trị lớn nhất thế giới, công bố kế hoạch phát triển tiền kỹ thuật số, trong khi JPMorgan phát hành JPM Coin, token đầu tiên được ngân hàng hỗ trợ tại Mỹ. Tuy nhiên, một trong những vấn đề đáng lo ngại nhất trong năm là bảo mật. Bảy sàn giao dịch tiền điện tử, bao gồm Binance và BitHumb, đã bị tấn công, với tổng giá trị tổn thất lên đến gần 160 triệu USD, dẫn đến những nghi ngờ về niềm tin trong lĩnh vực này, đặc biệt là xung quanh mô hình ponzi của OneCoin.

2020: Ngày “Thứ Năm Đen Tối” và sự bùng nổ chưa từng có

Thị trường đã trải qua một cú sốc lớn vào ngày 12 tháng 3 năm 2020, thường được gọi là “Thứ Năm Đen Tối”. Bitcoin và Ethereum đều mất 50% giá trị chỉ trong một ngày, trong khi DAI, đồng tiền chủ chốt của DeFi, đã mất giá trị neo. Tuy nhiên, DeFi đã có sự phục hồi mạnh mẽ với sự xuất hiện của Compound, Yearn Finance, SushiSwap và Pickle Finance. UniSwap, một “kỳ lân” thực sự, đã giới thiệu thuật ngữ airdrop; giá trị tổng của DeFi TVL đã tăng lên 10 tỷ USD, gấp 10,000 lần so với năm 2017. Sự gia tăng hoạt động trong lĩnh vực DeFi, chủ yếu xây dựng trên nền tảng Ethereum, đã làm gia tăng tình trạng tắc nghẽn và phí gas cao. Ethereum đã bắt đầu quá trình chuyển đổi từ cơ chế đồng thuận PoW sang PoS, với lịch trình staking cho Ethereum 2.0 (Giai đoạn 0). Ngày càng có nhiều tổ chức tham gia vào lĩnh vực tiền điện tử, bao gồm cả những huyền thoại như Paul Tudor Jones, Michael Saylor, và Stan Druckermiller, cùng với các công ty lớn như CitiBank và Grayscale. S&P Dow Jones đã thông báo về việc ra mắt chỉ số tiền điện tử của mình, trong khi Visa đã thêm USDC vào phương thức thanh toán, và LinkedIn công bố rằng blockchain là kỹ năng được yêu cầu nhiều nhất trong năm.

2021: Sự bùng nổ của DeFi, NFT và Metaverse

Năm 2021 đã chứng kiến sự bùng nổ mạnh mẽ của thị trường tiền điện tử. Coinbase đã phát hành cổ phiếu, trở thành một trong những đợt niêm yết lớn thứ bảy trong lịch sử Mỹ. Giá Bitcoin đạt đến mức cao 70.000 USD, kéo theo vốn hóa thị trường của Bitcoin chạm mốc 1 nghìn tỷ USD. Bản nâng cấp đáng chú ý nhất của Ethereum, EIP-1559, đã diễn ra, giúp giải quyết vấn đề phí gas cao, mặc dù chỉ ở mức độ nhất định. Các đối thủ của Ethereum như Avalanche và Solana đã nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường, vươn lên nằm trong top 10 đồng tiền điện tử lớn nhất. DeFi đã ghi nhận mức tăng trưởng 600% so với năm trước, đạt đỉnh 200 tỷ USD, nhưng cũng không tránh khỏi rủi ro với 7,7 tỷ USD thiệt hại do lừa đảo và tấn công, tăng 81% so với năm 2020.

Điều đáng ngạc nhiên nhất là sự trở lại của NFT. Danh hiệu “NFT nổi tiếng nhất mọi thời đại” thuộc về Beeple, với tác phẩm nghệ thuật NFT được bán với giá 69,3 triệu USD bằng Ethereum tại Christie’s, một trong những nhà đấu giá nghệ thuật danh tiếng của Mỹ. Đây chỉ là khởi đầu cho cơn sốt NFT trong năm 2021, với các tác phẩm nổi bật như CryptoPunks, CryptoKitties và Bored Ape Yacht Club. Các thương hiệu lớn như Adidas và Nike cũng tham gia vào thị trường bằng việc ra mắt giày kỹ thuật số. Axie Infinity đã nhanh chóng thành công với tư cách là trò chơi NFT đầu tiên, mở ra xu hướng NFT trong Metaverse – không gian ảo với đồ họa tiên tiến. Tổng khối lượng giao dịch NFT năm 2021 đạt 23 tỷ USD.

Các chính phủ trên thế giới đã có những động thái khác nhau trong việc áp dụng công nghệ blockchain. El Salvador đã chính thức công nhận Bitcoin là tiền tệ hợp pháp, trong khi Trung Quốc lại ban hành lệnh cấm đối với mọi hoạt động liên quan đến tiền điện tử và tiến hành thử nghiệm Nhân dân tệ kỹ thuật số. Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) tiếp tục từ chối ETF tiền điện tử; chỉ có Bitcoin ETF dựa trên hợp đồng tương lai (BITO) được phê duyệt. Tuy nhiên, các quỹ ETF Bắc Mỹ đã nhận được sự chấp thuận từ các cơ quan quản lý Canada, trong đó Bitcoin ETF đầu tiên (BTTC) đã ra mắt trên Sàn giao dịch chứng khoán Toronto.

2022: Khẳng định sự bền bỉ

Bước sang năm 2022, thị trường đã khởi đầu đầy hứa hẹn, nhưng mọi thứ đã thay đổi từ tháng 5. Sự sụp đổ của stablecoin thuật toán trị giá 18 tỷ USD từ Terra và Tether đã gây ra sự hỗn loạn khi mất peg, khiến giá trị Bitcoin chỉ còn nhỉnh hơn so với đỉnh cao trong chu kỳ tăng gần nhất. Nỗi lo sợ và hoảng loạn lan rộng khắp thị trường, nhưng điều này không thể ngăn cản các BUIDLer tiếp tục công việc của họ. Những ai đã trải qua sự biến động của thập kỷ trước đang tận dụng thời điểm giảm giá, mặc dù thừa nhận thực tế khó khăn, vẫn nỗ lực tối đa trong khoảng thời gian này. Còn sáu tháng để suy ngẫm, giữ bình tĩnh và chờ xem tương lai sẽ ra sao. Như người ta thường nói, “Liệu Bitcoin đã chết? Có lẽ bạn là người mới bắt đầu.”